بررسی و تحلیل داستان نخست دفتر اول مثنوی مبنی بر گزاره‌های معرفت‌نفسی یا روان‌کاوی

یکی از داستان‌های برجسته‌ی مثنوی، داستان شاه و کنیزک و زرگر است که در آغاز دفتر یکم به بهانه‌ی شرح حال مولانا، سروده شده است. داستانی که به گونه‌های دیگری، پیش از مولانا بر سر زبان‌ها رواج داشته؛ اما در مثنوی، به رنگ روایت‌های خاص این کتاب درآمده و به مولانا اختصاص یافته است. این داستان تا کنون در چندین گفتار از دیدگاه‌های گوناگونی، تحلیل و بررسی شده؛ با این حال، آن‌چه در این مقاله آمده، متفاوت از گزارش‌های پیشین است. نویسندگان این مقاله از دو چشم‌انداز (روان‌کاوی و ادبیات عرفانی) و از طریق تحلیل محتوا و نشانه‌های زبانی، به داستان نگریسته‌ و با در نظرگرفتن این فرضیه که داستان یادشده از دو منظر روان‌شناختی و عرفانی، به یک‌دیگر نزدیک هستند؛ خوانشی آمیخته از این دو چشم‌انداز، به دست داده‌اند. روش تحقیق، بنا بر تحلیل محتوا و نشانه‌ها، بنا بر گزارش‌های هر دو موضوع است که از طریق مستندات کتاب‌خانه‌ای، مقایسه و نتیجه‌گیری شده است.